در انتخابات ریاست جمهوری تونس رقابت بر سر چیست؟

انتخابات ریاست جمهوری تونس که باید با آن دوره انتقالی پس از انقلاب این کشور بسته شود فردا (یکشنه، ۲ آذر/ ۲۳نوامبر) برگزار می‌شود. مجموعا ۲۲  نفر در این انتخابات نامزد هستند که تنها یکی از آنها خانمی است با نام کلثوم کنو، حقوق‌خوانده و رئیس جامعه قضات تونس که در سال‌های حکومت بن‌علی مدتی را به خاطر اعتراض به عدم استقلال قوه قضائیه در مناطق عقب‌افتاده تونس در تبعید گذراند. شعارش هم این است: Yes, we Kannou

۹ حزب چپ که مشترکا در انتخابات مجلس در اوایل مهر تحت عنوان «جبهه مردمی» ۱۵ کرسی از ۲۱۷ کرسی مجلس را از آن خود کردند هم، آقای حمه الهمامی را به میدان فرستاده‌اند، با شعار اصلاحات مالیاتی و اعمال حق بیکاری و اصلاح ساختار دستگاه‌های امنیتی.

چهره ثروتمند و میلیونر تونس سلیم ریاحی که حزبش در انتخابات مجلس سوم شد و ۱۶ کرسی را از آن خود کرد نیز از دیگر نامزدهاست.

رقابت اصلی اما احتمالا میان الباجی قائد السبسی و منصف مرزوقی درخواهد گرفت. اولی از پایوران حکومت بورقیبه است با ۸۷ سن سال. در دوره بورقیبه وزیر کشور و دفاع بوده و در سرکوب اسلام‌گرایان هم نقش داشته. یکی دو سالی هم در دوران بن علی ریاست مجلس را به عهده داشته، اما در مجموع ابواب جمعی رژیم سابق به شمار نمی‌رود. او بعد از فرار بن‌علی تا چند ماهی رئیس دولت موقت بود. 

با این همه بخش عمده‌ای از قشرهای میانی و سکولار کشور و نیروهای ارشد اداری و نظامی و امنیتی دوران بن علی، چه از ترس قدرت‌گیری اسلام‌گرایان حزب النهضه و بربادرفتن احتمالی دستاوردهای سکولار دوران بورقیبه و چه از ترس بازشدن پرونده‌های سرکوب دوره گذشته، در حزب ندای تونس آقای سبسی جمع شده‌اند یا از آن و رهبرش هواداری می‌کنند. ندای تونس در انتخابات مجلس به بزرگترین برنده بدل شد و ۸۵ کرسی را از آن خود کرد. النهضه (اخوان‌المسلمین) که در انتخابات مجلس قانون‌گذاری سه سال پیش در اکثریت بود این بار تنها ۶۹ کرسی را دارا شد و در مقام دوم ایستاد.

سبسی در اقدامی نمادین اولین اکسیون انتخابات ریاست جمهوری خود را در کنار مقبره بورقیبه، بنیانگذار تونس نوین که بر جدایی دین و دولت تاکید داشت، برگزار کرد. حرف اساسی او هم واهمه‌دادن مردم از به قدرت‌رسیدن النهضه و تاکید بر مرز کم‌رنگ این حزب و سایر احزاب رادیکال‌تر اسلامی است. سبسی هم  به تجربه بهار عربی در کشورهای دیگر که اسلام‌گرایان قدرت را در دست گرفتند (مصر و لیبی و ...) اشاره می‌کند و هم برخی ناامنی‌ها و تحرکات ارتجاعی که به اقدامات اسلام‌گرایان افراطی در تونس برمی‌گردد را مورد تاکید قرار می‌دهد.

خوشبختانه نفوذ و تاثیر قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در روندهای سیاسی تونس در این سه چهار سال زیاد نبوده است. با این همه نمی‌توان منکر شد که عربستان و امارات و دیگر کشورهای مخالف اخوان‌المسلمین اینک کم و بیش (و شاید پارادوکس‌گونه) از  سبسی سکولار حمایت می‌کنند.

اگر انتخابات به دور دوم بکشد شاید مهمترین رقیب سبسی منصف مرزوقی باشد و در حالتی کمتر محتمل، سلیم ریاحی، ثروتمند تونسی و صاحب یکی از باشگاه‌های فوتبال معروف این کشور.

منصف مرزوقی، پزشک و از فعالان حقوق بشر است که در دوران بن‌علی در تبعید بود. او که در سه چهار سال گذشته ریاست جمهوری موقت تونس را به عهده داشته گرچه خود رئیس یک حزب جمهوریخواه است، ولی تنها با حمایت (غیررسمی) النهضه می‌تواند در برابر سبسی سینه سپر کند. البته نزدیکی مزروقی با النهضه بخشی از آرای سکولار او را گرفته است، و در عین حال به جای آنها نیروهای اسلام‌گرای کشور به حمایتش برخاسته‌اند. الهنضه ظاهرا با تجربه‌گیری از اخوان‌المسلمین مصر خود نامزد مستقلی معرفی نکرده است. ولی می‌توان محتمل شمرد که حمایت قطر و ترکیه از آن در حال حاضر در حمایت غیرآشکار از مزروقی سرریز کرده است.

در زمینه اقتصادی دو نامزد تفاوت‌های زیادی ندارند و بیشتر سبقه و سابقه آنهاست که شعارها را سمت و سو می‌دهند. مرزوقی شعارش این است که رای به سبیسی رای به گذشته‌ای است که با رفتن بن‌علی به پایان رسیده و نباید تکرار شود. به بیان او، رقابت میان اسلام‌گرایی و سکولاریسم نیست، رقابت میان گذشته و آینده دمکراتیک است و او به عنوان میانجی میان دو نحله فرهنگی و اجتماعی جامعه (سکولارها و اسلام‌گرایان) عمل خواهد کرد.

در حالی که النهضه‌یی ها بیم دارند که قدرت گیری حزب ندا در مجلس و ریاست جمهوری احتمالی سبسی عرصه سیاسی را برای آنها تنگ کند وعدم اصلاح دستگاه‌های امنیتی محدودیت‌های جدیدی را برای آنها رقم زند، هواداران سبسی از این بیم دارند که در صورت شکست و با شروع به کار عنقریب کمیسیون حقیقت‌یاب  که قرار است سرکوب‌ها و جنایات دولت های قبلی را بررسد پرونده شماری از مقام‌های ارشد دوران بن‌علی و بورقیبه (از جمله سبسی) که هنوز مصدر کارند یا از لحاظ حقوقی پیگیری‌اشان بلاموضوع مانده نیز شروع شود.

نظام سیاسی جدید تونس نه ریاستی کامل است و نه پارلمانی کامل، بلکه معجونی  از این دو است. ولی رئیس جمهور تحت شرایطی اختیار انحلال مجلس و دولت را دارد و بالعکس، مجلس هم تحت شرایطی حق برکناری رئیس جمهور را.

طرفه این که تعیین نخست‌وزیر و تشکیل دولت که می‌بایست بعد از انتخابات مجلس شروع شود به تابعی از نتایج انتخابات ریاست جمهوری بدل شده. النهضه بسیار تاکید دارد که دولت فراگیر ملی تشکیل شود و خود نیز جزیی از آن باشد. حزب سبسی، قوی‌ترین فراکسیون، می‌تواند هم با النهضه برای تشکیل دولت ائتلاف کند و هم با چهار حزب کوچکتر حاضر در پارلمان. ولی نهایتا قرعه به نام حزبی خواهد افتاد که در دور دوم احتمالی انتخابات ریاست جمهوری از سبسی حمایت کند.

هر چه که هست تا کنون هم به اعتبار جامعه مدنی نسبتا قوی‌تر تونس، هم به دلیل حساسیت‌  نیروهای سیاسی و ممانعت آنها از تاثیرگذاری شدید از بیرون بر تحولات سیاسی این کشور و هم با درسی که النهضه از سرنوشت نامطلوب همتایانش در دیگر کشورهای بهار عربی گرفته و بیشتر اهل سازش و اجماع شده در مجموع این کشور مسیر کم‌آسیب‌تری را در پروسه گذارش طی کرده است.

اما مشکلات تونس به خصوص در زمینه اقتصادی کم نیستند و در سه چهار سال گذشته بیش ازپیش تشدید شده‌اند. این مشکلات اقتصادی شمار چشمگیری از جوان‌ها را به سوی گروه‌های افراطی در سوریه و ... سایر نقاط رانده‌اند یا آنها را به دست زدن به ریسک بزرگ و گذر خطرناک از مدیترانه برای رسیدن به اروپا سوق داده‌اند.

 آزادی‌ها و دستاوردهای حقوقی و مدنی در قانون اساسی جدید، برابرحقوقی زن و مرد و ... تنها زمانی محمل اجرایی بیشتری پیدا می‌کنند که رفاه هم به سطحی معین برسد و شکنندگی ثبات جامعه به دلایل اقتصادی بلاموضوع شود. در همین رابطه، شاید هنوز هم جامعه تونس ظرفیت و توان قطبی‌شدن را نداشته باشد و همچنان به همکاری و همراهی همه نیروها نیازمند، تا احیانا افراط هم کمتر میدانی برای بروز و قدرت‌گیری بیابد. اگر انتخابات ریاست جمهوری و تشکیل دولت هم با چنین مضمون وسمت‌گیری جریان یابد، دولت بعدی بتواند در زمینه اقتصادی خوب عمل کند و برخورد با گذشته را هم برای درس‌اموزی جامعه خوب پیش ببرد در مجموع تونس برد کرده است.