"بدون آن که واقعیتی به فراموشی سپرده شود"

روز شنبه در هاوانا، پایتخت کوبا دیداری صورت گرفت که در تاریخ سیاسی و اجتماعی جهان و روندهای مربوط به آشتی ملی در کشورها بی‌سابقه است.

در روند مذاکرات دولت کلمبیا و گروه مخالف مسلح موسوم به «نیروهای مسلح انقلابی کلمبیا» (فارک) برای آشتی ملی و پایان دادن به یک جنگ داخلی ۵۰ ساله این بار نوبت قربانیان یا وابستگان به آنها بود که با کسانی که به نحوی با مرگ و ربایش و آزار و شکنجه‌اشان مرتبط بوده‌اند روبرو شوند.

درگیری میان ارتش کلمبیا و شبه‌نظامیان راستگرا از یک سو با گروه فارک در سوی دیگر مجموعا در این  ۵۰ سال جان ۲۲۰هزار نفر را گرفته، ۷ / ۵ میلیون نفر را آواره کرده، ۲۵ هزار نفر ناپدید شده‌اند و ۲۷ هزار نفر هم ربوده.

فارک آدم می‌ربود، اعدام می‌کرد یا به کار و خدمت اجباری وامی‌داشت. شبه‌نظامیان نزدیک به دولت و محافل راستگرا دهکده‌های پایگاه فارک را به آتش می‌کشیدند، بعضا با همه ساکنان آن. ارتش هم علاوه بر رویارویی مستقیم با فارک مخالفان غیرمسلح را هم می‌کشت، به آنها لباس اعضای فارک می‌پوشاند و ادعا می‌کرد که در درگیری کشته شده‌اند.

در تمامی طول مذاکرات گروه‌های حقوق بشری تاکید داشته‌اند که بدون جدی‌گرفتن کمیسیون حقیقت‌یاب، بدون ادغام قربانیان در پروسه صلح، بدون توجه به خواست و آلام آنها و بدون  حصول توافق بر سر چگونگی  بازگشایی پرونده جنایات طرف‌های مختلف صلح و آشتی پایداری شکل نخواهد گرفت.

در سه دور اول مذاکرات دولت و فارک که از سال ۲۰۱۲ شروع شده دو طرف تا کنون در باره اصلاحات ارضی، نحوه مشارکت نیروهای فارک در حیات سیاسی و نیز مبارزه با قاچاق مواد مخدر به توافق رسیده‌اند. روز شنبه فصل چهارم مذاکرات شروع شد که وقت به سخن‌آمدن قربانیان، نوع بازگشایی پرونده‌های مربوط به جنایات طرف‌های مختلف این ۵۰ سال و زمینه‌سازی برای  اعلام احتمالی یک عفو عمومی بود.

در جامعه‌ای که در ۵۰ سال گذشته طرف‌های درگیر با زبان سلاح با هم سخن‌ گفته‌اند آشتی ملی و عفو عمومی و مشارکت سیاسی همه طرف‌ها در کنار یکدیگر روند بسیار پیچیده و دشواری است. این دیدارها و بازتاب تاثیرات آنها باید تا حد ممکن زمینه را برای تلطیف فضای اجتماعی و شتاب‌بخشیدن به آشتی ملی آماده کند.

انتخاب قربانیان به سازمان ملل، دانشگاه ملی کلمبیا و کلیسای کاتولیک سپرده شده، به شرط آن که فقط قربانیان یک طرف را شامل نشود.رسانه‌های محلی نوشته‌اند که  این انتخاب کار آسانی نبود و بعضا درگیری و مشاجره‌های فراوانی بر سر ترکیب هیئت‌ها درگرفت.

در اولین گروه ۱۲  نفره‌ای  که روز شنبه در هاوانا با نمایندگان فارک و دولت روبرو شدند، ۵ قربانی یا وابستگان به قربانیان فارک، ۳ قربانی گروه‌های شبه نظامی راستگرا و سه قربانی ارتش و نهادهای امنیتی حاضر بودند.

دیدار در پشت درهای بسته صورت گرفت و هر کدام از اعضای گروه ۱۵ دقیقه وقت داشت که به شرح رنج و آلامی که برخودش یا اعضای خانواده‌اش رفته بپردازد. خانمی که  دو برادر و مادرش را فارک در بمب‌گذاری در یک کلیسا کشته بود به رسانه‌های محلی گفته است که پس از شرح ماجرا در جلسه، یکی از رهبران فارک به سوی او آمده و بدون آن که تصنعی در رفتارش باشد، «خاضعانه و از صمیم قلب عذر خواسته و خواهان بخشش شده».

اولین گروه ۱۲ نفره از ۸ استان انتخاب شده بود، از مرد و زن، معروف و غیرمعروف، فقیر و غنی. آنها در پایان دیدارشان با صدور بیانیه‌ای خواهان آشتی شدند، «بدون آن که واقعیات به فراموشی سپرده شوند. واقعیت‌ها مبنای آشتی ملی‌اند و نه اتهام‌های متقابل».

در هفته‌های آینده نیز ۵ گروه ۱۲ نفره دیگر از قربانیان برای دیدارهای مشابه به هاوانا می‌روند. به خصوص سازمان ملل امیدوار است که این اقدام بی‌سابقه شکاف در جامعه کلمبیا را کمتر کند و مخالفت‌هایی که با عفو عمومی وجود دارد رو به کاهش رود. بنا به نظرسنجی‌ها اکثریت جامعه کلمبیا خواهان پایان جنگ و آشتی ملی است اما با عفو عمومی برای اعضای فارک و مشارکت آنها در صحنه سیاسی موافق نیست. جالب این که مردم مناطقی که کمتر صحنه درگیری‌ها بوده بیشتر با آشتی ملی و عفو عمومی مخالفند.  

در هر صورت تجربه‌ای که این روزها در کلمبیا جریان دارد بی‌سابقه است و میزان موفقیت آن در گشودن گره‌های آشتی ملی هم هنوز نامعلوم. ولی این تجربه به هر صورت برای همه کشورهایی که به نوعی می‌‌خواهند گذشته استبدادی و خشونت‌بار خود را به بررسی و نقد بگیرند در جای خود شاید حائز اهمیت باشد.