مردی در دو چهره

(در باره جعل و جنگ رسانه‌ای در بحران اوکراین)

فشارهای سیاسی، اقتصادی و نظامی روسیه بر دولت موقت اوکراین و ناآرامی و برخوردهای رادیکال و غیررادیکال در شرق اوکراین در مخالفت با دولت مرکزی بر خلاف آنچه که اینجا و آنجا عنوان می‌شود زمینه‌سازی یا مقدمه ورود نیروهای روسیه به شرق اوکراین و تکرار سناریوی کریمه نیست. در واقع کریمه هم به لحاظ ترکیب جمعیت، هم از حیث سابقه تاریخی، هم از جهت اهمیت ژئواسترایکش برای روسیه در اشراف و تسلط نظامی بر دریای سیاه و هم از منظر نفت و گازی که در کف این دریا حدس زده می‌شود وضعیتی به شدت متفاوت از شرق اوکراین دارد.   

ورود نظامی روسیه به شرق اوکراین هم به لحاظ وسعت این منطقه، هم به لحاظ ترکیب جمعیت و سابقه تاریخی و نیز حساسیت و واکنش شدیدتر غرب و تاثیری که خود حمله و همچنین تشدید مناقشه با غرب بر اقتصاد روسیه می‌گذارد گزینه‌ای نیست که کرملین به سادگی دست به ریسک انجام آن بزند.

 

در واقع رویکرد در غلیان‌ نگه‌داشتن شرق اوکراین از سوی روسیه و مردم و نیروهای نزدیک به آن در این منطقه عمدتا معطوف به تداوم بی‌ثباتی دولت موقت و همچنین ممانعت از انتخابات ریاست جمهوری در ماه مه است تا از این انتخابات پشتوانه‌ای برای مشروعیت دولت کنونی یا ترکیبی مشابه ساخته نشود.

روسیه و نیروهای هواداراش مایلند حالا که دولت مرکزی تمام و کمال به سوی غرب چرخیده است، قبل از هر انتخاباتی قانون اساسی تغییر کند، کشور فدرالیزه شود تا اختیارات این دولت محدود بماند و مسائلی مانند ورود به اتحادیه اروپا یا ناتو صرفا با تصمیم دولت مرکزی و مجلس احیانا نزدیک به آن عملی نباشد. 

فدرالیزه‌شدن و  بی‌طرف‌ماندن اوکراین همچنان اولویت اول کرملین در این کشور است، ولی سیاست‌های توام با ریسک جاری روسیه و سرسختی و پافشاری غرب و دولت مرکزی در مقابله با خواست‌های کرملین در خود این خطر را نهفته دارد که وضعیت از دست همه طرف‌ها خارج شود و رادیکالیزم و هرج و مرج بیش از پیش میدان باز کند و حتی به درون خود روسیه و سایر کشورهای منطقه هم سرازیر شود.

مزدور یا خودی؟

طرفه این که اگر در غرب در هفته‌ها و روزهای منتهی به سرنگونی یانوکویچ بخش قابل اعتنایی از رسانه‌ها سیاست یک جانبه‌ای را پیش می‌بردند و بخشی از واقعیت، به خصوص قدرت‌گیری نیروهای راست رادیکال و خشونت‌طلب در میان مخالفان را ناگفته می‌گذاشتند، در رسانه‌های روسیه هم در حال حاضر وضع به همین شکل است و جعل اطلاعات و خبرپراکنی مخدوش سکه روز. البته شبکه‌های خارجی این کشور هنوز می‌کوشند که تصویری متوازن از وضعیت به دست دهند، گرچه روز به روز این ویژگی در خبررسانی‌اشان رو به کاهش است. ولی به خصوص در داخل روسیه رسانه‌ها در وجه عمده بازتاب‌دهنده سیاست کرملین هستند و در این راستا از قاطی‌کردن دوغ و دوشاب بیش از پیش ابایی ندارند.

از جمله این روزها در اینترنت موردی بحث را داغ کرده که به حضور یک چهره در دو تلویزیون روسیه و در دو نقش برمی‌گردد. این مرد در تلویزیون NTW به عنوان یک مزدور کشورهای غربی معرفی می‌شود که دستگیر شده و روی تخت بیمارستان در حال بازگویی ماموریتش برای برکناری دولت یانکوویچ است. همین مرد و با همان نام  اما روز بعد در همان تخت در تلویزیون دولتی  روسیا به عنوان یکی از تظاهرکنندگان مسالمت‌جو در جنوب اوکراین معرفی می‌شود که مورد حمله نیروهای راستگرای حامی دولت موقت قرار گرفته است. یکی از کاربران اینترنت نوشته این‌ کانال‌ها نمی‌توانستند کمی کارها را بهتر هماهنگ کنند تا این سوتی پیش نیاید!

و ماجرا آنجا قابل بیشتر قابل تامل می‌شود که ۹۰ درصد جمعیت روسیه اطلاعات و اخبار خود را از کانال‌های تلویزیونی دولتی می‌گیرد و دوسومشان هم باورشان این است که اطلاعات دریافتی‌اشان دقیق و بی‌خدشه است. و البته ۵۰ درصد از همین پرسش‌شوندگان گفته‌اند که اشکالی نمی‌بینند اگر اینجا و آنجا منافع ملی ایجاب کرد اخبار و اطلاعات مخدوش و دستکاری شوند.

در چنین شرایطی فشار بر سایت‌ها و شبکه‌های خبری مستقل و منتقد رو به فزونی است و روز به روز به دلایل مختلف دامنه کار آنها محدود می‌شود. طرفه این که میخائیل فودوتف، رئیس شورای حقوق بشر روسیه که زیر نظر پوتین کار می‌کند در مصاحبه‌ای که اخیرا با رادیوی اکوی مسکو داشت مجبور شد اذعان کند که رسانه‌های مستقل نه صرفا برای روشنگری اجتماعی که برای  خود دولت هم سود و منعفتشان  کم نیست: «ما به رسانه‌های مستقل نیاز داریم. فساد و ارتشا همه چیز را در این کشور به خود آلوده است، به گونه‌ای که هر چه هم که دولت انجام می‌دهد باد هوا می‌شود. این در همه ابعاد زندگی سیاسی و اجتماعی قابل مشاهده است. در مجموع می‌توان گفت که رسانه‌های مستقل کمکی هستند به امنیت ملی ما.»

فعلا اما جریان به سمت دیگری در جریان است. البته در تلویزیون اوکراین هم در جنگ تبلیغاتی با روسیه از جعل اطلاعات ابایی نیست، از جمله این که مخالفان دولت موقت را تمام و کمال مزدور روسیه نشان دهند.