همش‌زیر‌سر‌افغان‌هاست!

(در باره نقش، رویکرد وسمت‌گیری رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در تحولات اوکراین)

مصطفی نایم، فرزند یکی از مهاجران افعان است که در اوکراین  بزرگ شده و تا نوامبر سال گذشته خبرنگار روزنامه نسبتا مستقل "اوکرانیسکا پروادا" بود. او البته مجری برخی برنامه‌های تلویزیونی هم بوده و از جمله به خاطر سوال‌های انتقادی‌اش در کنفرانس مطبوعاتی یانکوویچ چهره ناآشنایی به شمار نمی‌رفت.

نایم ۳۲ ساله است و ظاهرا ظاهرا سر پرشوری دارد. روی اکانت توئیترش نوشته: جوان باشی و انقلابی نباشی! این یک تناقض ژنیتک است.

 ۲۱ نوامبر که یانوکوویچ اعلام کرد در اجلاس ویلنیوس (۲۸ نوامبر) قرارداد جامع همکاری اقتصادی با اتحادیه اروپا را امضا نخواهد کرد، او  از ساختمان پارلمان اوکراین بیرون آمد و روی فیس بوکش نوشت: اگر زیر این استاتوس من با عنوان "من آماده ام" بیش از هزار نفر همراهی کنند همگی با هم در میدان استقلال اوکراین جمع می‌شویم و اعتراض می کنیم. و روز ۲۲ نوامبر چند صد نفر در ارتباط با همین فراخوان نایم در میدان استقلال جمع شدند.

ابتدا اغلب دانشجویان غرب اوکراین و به ویژه شهر لویف بودند که در تظاهرات شرکت می کردند. روزهای بعد احزاب مخالف و هوادارانشان هم به میدان آمدند، ولی معترضان اولیه که حول نایم جمع شده بودند حضور احزاب با علم و کتل خودشان را ممنوع کردند، ممنوعیتی که رهبر حزب شدیداً ناسیونالیست  اسوبودا (آزادی) اول به آن تن نداد، ولی نهایتا مجبور به تمکین شد.

روز  ۲۳ نوامبر نایم صفحه فیسبوکی جدیدی باز کرد با نام EuroMaydan (یورومیدان) که حالا ۲۵ هزار هوادار دارد و در اطلاع‌رسانی فعال و لحظه به لحظه از رویدادهای میدان و نقاط دیگر اوکراین به کسانی که به احزاب اعتماد چندانی نداشتند نقشی محوری بازی کرده و می‌کند.

EvromaidanSOS (یورومیدان اس او اس) هم راه‌اندازی شد که به معترضان درون میدان می‌گفت کجا کمک‌های پزشکی و درمانی ارائه می‌شود یا کجا می‌توان شب را گذراند. بعد از دست به دست شدن قدرت حالا در این صفحه فیس بوکی عکس ناپدیده‌شده‌ها و مشخصات آنها نشر می‌یابد و تقاضای کمک مالی مطرح می‌شود.

راه‌اندازی سریع شبکه‌های تلویزیونی

در همان ماه نوامبر دو شبکه تلویزیونی اینترنتی غیردولتی هم راه افتاد. یکی Hromadske-TV ( تلویزیون عمومی) و یکی هم Espresotv. اولی خلف تلویزیونی است به نام TVi که تا آوریل سال گذشته تلویزیونی منتقد بود، اما با عوض‌شدن صاحبانش سیاست خنثایی در پیش گرفت. ۳۰ روزنامه‌نگار این شبکه که با سیاست جدید همخوانی نداشتند استعفا کردند و با مصطفی نایم در ۲۲ نوامبر شبکه Hromadske-TV را راه‌اندازی کردند. منبع مالی این تلویزیون اتحادیه اروپا و منابع دیگری است که اسمی از آنها برده نمی‌شود.

Hromadske-TV اغلب برنامه زنده پخش می‌کند و در روزهای داغ تظاهرات در میدان با دوربین‌های خود حاضر بود. برخی از فیلمبرداران هم از آسیب درگیر‌ی‌ها و حملات نیروهای انتظامی در امان نماندند. البته این که بعضا برخی چهره‌ها را به عنوان تک‌تیراندازان دولت معرفی کرد بدون آن که سند و مدرکی داشته باشد یا خشونت بخش‌هایی از معترضان در گزارش‌هایش بازتاب نیافت از نکات منفی کارنامه این شبکه به شمار می‌رود.

Espresotv هم روز ۲۵ نوامبر راه افتاد و کار این هم عمدتا پخش مستقیم رویدادها از میدان بود. این شبکه البته به جز اینترنت از ماهواره هم پخش می‌شود و حامی مالی‌اش لهستانی‌ها هستند. یکی از بنیانگذاران شبکه نیکولا کنیاشیکی، روزنامه‌نگار و نماینده وابسته به حزب "خانه پدری" خانم تیموشنکو است. اسماً ۹۹ درصد سهام این شبکه متعلق به همسر کنیاشیکی است. ولی یکی از حامیان و تاثیرگذاران بر کار این شبکه میخائیل برونیاتوفسکی، روزنامه‌نگار شبکه خصوصی TVN لهستان است که در عین عضو هیئت نظارت موسسه رسانه‌ای  STV هم است.

به لحاظ طراحی Espresotv کاملا شبیه TVN لهستان است. شبکه بزرگ خبری تلویزیونی لهستان با نام TVN24 اکثر خبرهای خود را از خبرنگاران Espresotv می‌گیرد وهمین خبرها را در اختیار رویترز و سی ان ان و واشنگتن‌پست و ... هم قرار می‌دهد.  Espresotv با یک امتیاز لهستانی روی ماهواره پخش می‌شود و به همین خاطر اجازه ندارد در شبکه کابلی اوکراین حاضر باشد. به گفته برونیاتوفسکی هستند کسانی که بخواهند در اوکراین در این شبکه سرمایه گذاری کنند، ولی این نگرانی وجود دارد که تاثیر آنها زیاد شود. به همین خاطر او تلاش می‌کند که از اتحادیه اروپا و منابعی نامعلوم در آمریکا سرمایه جذب کند. همین راه‌اندازی سریع شبکه‌های تلویزیونی با کمک اتحادیه اروپا  یا تدوام کار آنها با کمک‌های اروپا و آمریکا از جمله مواردی است که روسیه با استناد به آنها نظریه «دخالت خارجی در تحولات اوکراین» را بنا گذاشته است.

تبلیغ برای روزنامه خود در گرماگرم تظاهرات

طرفه این که بنا به داده‌های خود Espresotv جوانان ۱۸تا ۲۵ ساله اوکراینی تنها ۱۰ درصد مخاطبان آن را تشکیل می‌دهند و بیشتر مخاطبان سالمند هستند. ظاهرا جوانانی با تیپ و تفکر نایم همچنان به تیموشنکو و الیت نزدیک به او با بدبینی نگاه می‌کنند و بیشتر به همان تلویزیون Hromadske-TV توجه دارند. نایم و همفکران حالا معتقدند که بر خلاف روزهای اول تظاهرات، نهایتا میدان قربانی حضور سیاستمداران و بخش‌های رادیکال آنها شد و سرنوشتی مانند انقلاب نارنجی برای تحولات اخیر هم نامحتمل نیست.

با این وجود، Hromadske-TV  بعد از سقوط یانکوویچ برنامه‌هایش را در شبکه دولتی Pershiy Natsionalniy ادغام کرده. البته شرط گذاشته‌اند که تبلیغاتی میان برنامه‌های آنها پخش نشود و در محتوای برنامه‌ها هم دستکاری صورت نگیرد.

ورای رسانه‌های یادشده، در تحولات اوکراین تلویزیون کانال ۵ متعلق به پترو پروشنکو، میلیارد معروف این کشور و صاحب کارخانه معروف شکلات‌سازی Roschen نقش بسیار عمد‌ه‌ای داشت. پروشنکو گرچه در انقلاب نارنجی هم حامی اپوزیسیون بود، ولی از این که گه‌گاه تغییر موضع بدهد و متناسب با منافعش جبهه عوض کند ابایی نداشته است. نام او به خاطر نقش رسانه‌ای و مالی‌اش در تحولات اخیر برای نخست‌وزیری هم مطرح بود، اما بخشی از معترضان میدان روی خوش نشان ندادند. طرفه این که همان روزی که تیموشنکو از زندان آزاد شد و به میدان آمد، بلافاصله بعد از سخنرانی او پروشنکو میکروفن را گرفت و برای روزنامه جدیدش شروع به تبلیغ کرد، یعنی در اوج کارزار سیاسی هم منافع و افزایش تیراژ روزنامه از یادش نرفت!