تیراژ مطبوعات در ایران و هند؛ تفاوت‌های معنادار

 زود دویچه سایتونگ با دبیر سرویس سیاسی روزنامه انگلیسی‌زبان هیندو مصاحبه‌ای انجام داده در باره چرایی افزایش چشمگیر تیراژ مطبوعات چاپی در هند در سال‌های اخیر. از سندیپ دیک‌شیت سوال می‌شود که  سهم روزنامه‌نگاران از رونق نشریات چاپی چیست و به آنها چگونه حقوق پرداخت می‌شود؟ چرا رشد عرصه دیجیتال دیجیتال نشریات چاپی را به عقب نمی‌راند؟ قیمت نشریه‌ها چه سهمی در افزایش تیراژ آنها دارد؟ آیا رونق بی‌سابقه کنونی نشریات چاپی در هند بادوام می‌ماند؟ آیا ...

دیک‌شیت عامل اصلی افزایش بی‌سابقه تیراژ مطبوعات در هند را رشد اقتصادی و گسترش پردامنه سوادآموزی و تحصیل در هند می‌داند.

ولی در مقام مقایسه، وضع ایران هم در دو دهه گذشته به لحاظ تحصیل و شمار دانشجو و دانش‌آموخته بی‌سابقه بوده. منتهی تیراژ نشریات بالا نرفته، سهل است که شاید پایین هم آمده باشد.

در واقع  اگر دموکراسی (ولو با طعم و چاشنی هندی) و غیبت سرکوب نشریات و بگیر و بنند روزنامه‌نگاران را عامل محوری در  ادامه‌کاری و رشد نشریات هند در نظر بگیریم احتمالا به راه خطا نرفته‌ایم. این که حالا رشد اقتصادی و گسترش بی‌سابقه سواد و تحصیل دبیرستانی و دانشگاهی هم مطبوعات را اوج و رونقی بی‌سابقه بخشیده تنها در تلفیق و تاکید بر پیشینه مطبوعاتی آزاد و بی‌دغدغه هند و بنیان‌های اقتصادی نسبتاً توانمند این رشته می‌تواند تحلیل و تبیین شود. مثلاً همین روزنامه هیندو که عمدتاً در جنوب هند مخاطب دارد بنیانش را سال ۱۸۷۸ گذاشته‌اند.

البته  مسائلی مانند گرانی برق و کامپیوتر که دیک‌شیت به آنها اشاره می‌کند یا تاثیرات استثناناً مثبت حضور بریتانیا در هند که دموکراسی و فرهنگ کار مطبوعاتی و روزنامه‌خوانی هم تا حدودی به آن برمی‌گردد نیز قابل اعتنا هستند. ولی شاید با اطمینان بتوان گفت که همه این‌ها در قیاس با مسئله آزادی بیان و مطبوعات و وجود بنیادهای قوی برای کار رسانه‌ای که در دوران پس از استقلال هند تدوام و ارتقاء یافته، عواملی فرعی به شمار می‌آیند.

صد سال و بیشتر پس از مشروطیت هنوز هم سه موسسه اصلی مطبوعاتی ایران دولتی هستند، نسل‌های روزنامه‌نگاران در انتقال آرام و بی‌دغدغه تجربه‌ به یکدیگر کم و بیش با مشکل مواجه‌اند و روزنامه‌ها به دلیل محدودیت‌ها همچنان در ایفای نقش خود به  عنوان یکی از ارکان مهم جامعه مدنی با مشکلات و موانع زیادی روبرو هستند. و خب حالا هم که سواد و دانش‌آموختگی در ایران در سطح خوبی قرار گرفته، در مطبوعات و رسانه‌ها همچنان بر همان پاشنه سابق می‌چرخد و با وضعیت هند شباهت چندانی ندارد. در همین چارچوب، اگر اطلاعیه‌های اخیر وزارت اطلاعات علیه صدر و ذیل رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران ایران را به مقامات امنیتی هند نشان دهند شاید شاخ دربیاورند و دهانشان از حیرت بازبماند.

خواندن ترجمه مصاحبه زوددویچه  با دیک‌‌شیت شاید در ارتباط با بحث بالا ضرری نداشته باشد. کم و کسر ترجمه را غمض عین کنید.

****************************

س: همه‌جا تیراژ روزنامه‌ها رو به کاهش است، ولی در هند ماشین‌های چاپ چنان می‌چرخند که گویی بحرانی برای نشریات چاپی وجود ندارد. علت این تفاوت میان هند و سایر نقاط جهان چیست؟

ج: گسترش سواد و توانایی خواندن عامل اصلی است. پیوسته شمار بیشتری از شهروندان هند امکان خواندن و نوشتن پیدا می‌کنند که در ارتقای موقعیت اجتماعی آنها به شدت موثر است. روزنامه‌خوانی نوعی به نمایش‌گذاشتن این ارتقای موقعیت است. اول پای خواندن روزنامه محلی به میان می‌آید، اما اگر کسی بخواهد در دستگاه اداری شغل و موقعیتی پیدا کند یا به خارج برود معمولا به نشریات انگلیسی‌زبان هند مانند هیندو متمایل می‌شود. تیراژ ما در حال حاضر یک میلیون و ۵۰۰ هزار نسخه است و قصد داریم که سال آینده آن را به دو میلیون افزایش دهیم.

این چنین رشدی برای بسیاری از دست‌اندرکاران مطبوعات در کشورهای دیگر به رویا شبیه است

 جالب است بدانید که به رغم تیراژ بالای هیندو این نشریه در میان نشریات بزرگ هند در مقام نوزدهم ایستاده است. رشد اقتصادی سریع هند به موتوری برای رونق و رشد آموزش بدل شده است که این هم متقابلا به رشد نشریات چاپی کمک کرده و می‌کند. کسی که چیزی می‌داند به دنبال دانستن بیشتر است. تنوع مطبوعات در هند به نوعی بازتاب‌دهنده مناسبات در کشور است. نشریاتی وجود دارند که به کاست‌ها یا گروه‌های سیاسی و مذهبی نزدیکند. هندی‌ها برای این که شمایی کلی از وضعیت داشته باشند روزانه ۵ تا ۶ روزنامه را ورق می‌زنند. عده‌ای توان خرید این تعداد روزنامه را هم دارند، زیرا بهای روزنامه‌ در هند به شدت پایین است.هیندو که گرانترین نشریه هند است شش روپیه یا ۷ سنت (هفت صدم یورو) قیمت دارد. بهای اغلب نشریات هند بین دو تا سه روپیه است که البته این قیمت هزینه ارسال آن به در خانه‌ها را هم شامل می‌شود.

چنین قیمت اندکی برای ناشران اقتصادی و به‌صرفه است؟

 بله، به خصوص که نیروی کار در هند به شدت ارزان است. هزینه‌ای که ناشر برای انتشار یک نسخه هیندو می‌پردازد ۲۵ روپیه است. از این مبلغ ۶ روپیه را خریدار می‌دهد و بقیه هم از راه درج تبلیغات تامین می‌شود. البته سفارش چاپ  آکهی‌های  تبلیغاتی  به وفور وجود دارد و ما در این زمینه با کمبودی روبرو نیستیم.

 به این ترتیب به نظر می‌رسد که از مبلغ مورد اشاره شما چیز زیادی برای روزنامه‌نگاران باقی نمی‌ماند.

 درآمد روزنامه‌نگاران در هند بسیار متقاوت است.چند سال پیش دولت توصیه‌هایی را در باره دستمزد روزنامه‌نگاران ارائه کرد که کمتر نشریه‌ای آن را رعایت می‌کند. البته هیندو به این توصیه‌ها پایبند است. کارکنان آن همچنین بیمه تامین اجتماعی هستند و به هنگام بیماری در دریافت حقوق مشکلی ندارند. البته مورد هیندو در هند تقریبا یک استثناست. یک نکته مثبت دیگر روزنامه ما این است که حقوق‌ها ثابت است و تابعی از سهم روزنامه نگار  در تولید مقاله و داستان برای صفحه اول  نیست. در بسیاری از نشریات هند حقوق روزنامه‌نگار تابعی از مقالات و داستان‌هایی است که برای صفحه اول می‌نویسد و سرهم‌بندی می‌کند. این باعث شده بسیاری از روزنامه‌نگاران نمک و فلفل بیشتری به مقالات و روایات خود بزنند تا در صفحه اول چاپ شود. شاید همین سبب شده که تقاضا برای اطلاعات و داده‌های واقعی و موثق در هند به شدت بالا باشد. چیزی که در اروپا مرا به تحسین وامی‌دارد این است که کم و بیش می‌توان به آنچه که در نشریات می‌آید اعتماد کرد. در هند نمی‌توان در این زمینه مطمئن بود. فساد در مطبوعات و روزنامه‌نگاری هند هم گسترده است.

گستره دیجیتال نقش پیوسته پررنگ‌تری در هند پیدا می‌کند. چرا با این وجود تیراژ نشریات چاپی رو به فزونی است؟

روزنامه هیندو از سال ۱۹۹۵ یک صفحه اینترنتی دارد که البته بیشتر هندی‌های مقیم خارج به آن رجوع می‌کنند. کمبود رجوع در داخل کشور به این صفحه جنبه اقتصادی دارد. هنوز هم برای بسیاری در هند خرید کامپیوتر کار آسانی نیست و وقتی هم که فرد صاحب چنین دستگاهی باشد، برق لازم دارد که همه‌جا در دسترس نیست و تازه اگر دسترسی هم داشته باشد باید هزینه‌ بیشتری را متقبل شود. یک کیلووات در ساعت برق در هند ۷ روپیه است، یعنی برای دو ساعت روزنامه خواندن در اینترنت باید ۱۴ روپیه پرداخت. در چنین حالتی، خرید روزنامه چاپی بسیار باصرفه‌تر است که بعدآ هم می‌توان آن را در اختیار همسایه گذاشت. در روستاهای هند هنوز هم یک نفر روی صندلی می‌نشیند و روزنامه می‌خواند و دیگران هم دورش می‌نشینند و گوش می‌دهند.

آیا وضعیت مطبوعات چاپی می‌تواند محملی برای امیدواری ما در اروپا هم باشد؟ این رونق چشمگیر نشریات چاپی در هند تا کی دوام خواهد آورد؟

هند دوران گذار خود را طی می‌کند و همه چیز به سرعت در حال تغییر است. ده سال دیگر تیراژ بالای نشریات در کشور ما هم به تاریخ می‌پیوندد و روزنامه‌ و روزنامه‌خوانی دیگر نماد ارتقا موقعیت اجتماعی نخواهد بود.  البته دوره نشریات چاپی به آخر نمی‌رسد، حتی اگر پای هیچ عامل دیگری به جز هوای شرجی هند هم در میان نباشد. این هوا قاتل کامپیوتر است و باید وضع مالی‌ات خوب باشد که هر از گاهی برای خرید کامپیوتر دست در جیب کنی!

مصاحبه در شماره ۱۲ فوریه زود دویچه سایتونگ (نسخه چاپی) منتشر شده.