در خدمت و خیانت اس ام اس

این مطلب روز ۳ دسامبر به مناسبت بیست‌ سالگی تولد اس ام اس نوشته شده، و با اندکی تاخیر اینجا منتشر می‌شود.

*************************************************

اعتراضات دانشجویی سال ۱۳۷۸ (۱۸ تیر) و تظاهرات اعتراض‌آمیز به نتیجه انتخابات در سال ۱۳۸۸ هم شباهت‌هایی داشتند و هم یک تفاوت بزرگ. سال ۱۳۷۸ در ایران واژه اس ام اس کمتر شنیده شده بود و ارتباط‌ها برای سازماندهی اعتراض‌های فزاینده به بسته‌شدن روزنامه سلام به شیوه‌های متعارف و قدیمی انجام می‌گرفت.

 اما سال ۱۳۸۸ یکی از هم و غم‌های حکومت این بود که چگونه مخالفان را از استفاده از اس ام اس بازبدارد. اس ام اس حالا با رواجی که پیدا کرده بود هم به کار ارتباط‌گیری ناظران انتخاباتی کروبی و موسوی می‌آمد که تا حد ممکن از بروز تقلب جلو بگیرند و هم بعدتر وسیله‌ای شد برای ارتباط‌‌گیری‌های گروهی‌ی معطوف به سازماندهی و شرکت در تظاهرات. کسانی که روز ۲۲ خرداد بیانیه اعتراض به قطع اس ام اس در ایران را نوشتند و از جمله در آن آوردند که:

«قطع خدمات ارسال پیام موجب این شایعه‌است که این اقدام به منظور بستن فضا جهت مخدوش کردن انتخابات انجام پذیرفته است»

کمتر می‌توانستند تصور کنند که رویدادهای بعدی همچنان اس ام اس را مغضوب حکومت نگه دارد و تا اول مرداد بعضا تا ۲۰ روز متمادی وصل نشود. این گونه بود که کسانی طولانی‌شدن قطع اس ام اس در ایران را رکوردی جهانی دانستند که قابلیت ثبت درکتاب رکوردهای گینس را دارد.

به این ترتیب در کنار ممنوع‌های ثابت در جمهوری اسلامی یعنی بی‌حجابی، مشروبات الکلی و ماهواره و مناسبات عادی میان زن و مرد پای یک ممنوع متغیر هم به میان آمد به نام اس ام اس که قطع و وصل آن به تابعی از منافع و نگرانی حکومت از مخالفانش بدل شده است.

شاید یکی از علت‌های عدم ممنوعیت کامل اس ام اس درآمد هنگفتی است که از آن به جیب دولت می‌رود. در همان روزهای حول و حوش انتخابات ۲۲ خرداد و اعتراضات پس از آن نیز یکی از بحث‌های منتقدان درونی حکومت در باره به مصلحت‌نبودن قطع اس ام اس به همین حذف درآمدها برمی‌گشت که سر به یک میلیارد تومان در روز می‌زد.

باری اس ام اس حالا در ۲۰ سالگی تولدش که دیروز بود در ایران هم به هر صورت خودش را تحمیل کرده و به یکی از وسایل تقریبا غیرقابل چشم‌پوشی ارتباطات بدل شده.

روز دوم دسامبر ۱۹۹۲ اولین اس ام اس در بریتانیا از کامپیوتر به یک موبایل مخابره شد، چون موبایل‌ها امکان تایپ نداشتند با این همه هم آلمانی‌ها و هم فنلاندی‌ها هم خود را مخترع اس ام اس می‌دانند که البته کاملا هم نادرست نیست.

به خصوص محدودبودن متن هر اس ام اس به ۱۶۰ حرف ناشی از فکر مخترع آلمانی آن، فریدهلم هیله‌براند است که به عنوان کارمند پست با آنالیز هزارها کارت‌پستال به این نتیجه رسید که خبر یا پیام کوتاه بیش از ۱۶۰ حرف نمی‌طلبد.

تازه سال ۱۹۹۶بود که موبایل‌ها علاوه بر اعداد به دکمه‌های دارای حروف نیز مجهز شدند و شمار اس ام اس‌ها برای مثال در این سال به ۱۰۰ میلیون در کل جهان رسید. سال ۱۹۹۹ با به کارگیری سیستم‌های تی ۹ در موبایل (که از روی اولین حرف می‌تواند حدس که چه کلمه‌ای قرار است تایپ شود و پیشنهادهایی را پیش روی صاحب موبایل می‌گذارد) استفاده از اس ام اس اوج بیشتری گرفت و به ۳ میلیارد و ۶۰۰ میلیون مورد در سال رسید. این رقم در ۱۲ سال گذشته چنان اوجی گرفت که سال گذشته شمار اس ام اس‌ها در آلمان به ۵۵ میلیارد در سال و در آمریکا به ۶ میلیارد مورد در روز رسید. همین اوجگیری ارسال اس ام اس آن را به گنجینه‌ای از درآمد برای شرکت‌های مخابراتی بدل کرد.

در سال جاری بنا به پیش‌بینی‌ها ارسال اس ام اس در دنیا با یک رشد ۱۳ درصدی به  ۷ / ۶ بیلیون مورد برسد و اگر در نظر بگیریم که از سال ۲۰۱۰ به ۲۰۱۱ اس ام اس در دنیا یک رشد ۳۰ درصدی را شاهد بوده، آن وقت می‌توان دریافت که اوج رشد این وسیله ارتباطی در حال طی شدن است و رقبایی مانند گزینه‌های موجود در اسمارت‌فون‌ها و یا سیستم پیام‌رسانی فیس‌بوک یا  اپس‌هایی مانند واتسآپ و اپس‌هایی که ارتباط تکستی و تصویری را به گونه‌ای توامان تامین می‌کنند و محدودیتی هم برای اندازه تکست ندارند به گونه‌ای فزاینده بخشی از بازار اس ام اس را می‌گیرند. این گونه است که سال گذشته اگر این آلترناتیوها نبودند درآمد شرکت‌های جهانی از ا س ام اس ۱۴ میلیارد دلار بیشتر می‌بود.

برآوردها حاکی از آن است که تا سال ۲۰۱۶ به رغم رشد کاهنده استفاده از اس ام اس شمار ارسال آن در این سال به ۴ / ۹ بیلیون مورد برسد با درآمدی معادل ۱۲۷ میلیارد دلار برای شرکت‌های مخابراتی.

گرچه سرعت کاهش استفاده از اس ام اس به سود سایر گزینه‌ها همچنان به عنوان یک سوال مطرح است، ولی چه اس ام اس و چه رقبای آن به رغم فواید بسیارشان در فشرده‌کردن زمان و مکان و سهولت ارتباطات، به هر صورت هم بر مناسبات انسانی و هم تا حدودی بر گستره زبان و نوشتار تاثیری سوال‌انگیز باقی می‌گذارند.

 در عرصه مناسبات انسانی بیش از پیش این گونه ارتباط (اس ام اس و مشابه‌ها) جای کاربرد زبان در تفاهم و تعامل روزانه و حس و گرمای نهفته در این تعاملات را گرفته و شاید تا حدودی این نگرانی هابرماس را تایید کرده که این رسانه‌ها هستند که به گونه‌ای فزاینده مدیریت مناسبات اجتماعی انسان‌ها را به عهده می‌گیرند و نه بالعکس. هابرماس البته از کلنیالیزه‌شدن گستره زندگی انسانی توسط رسانه‌ها صحبت می‌کند که شاید تعبیری تند به نظر آید ولی از برخی عناصر واقعی هم عاری نیست.

تحمیلی که محدودبودن امکان تکست در اس ام اس به انسان وارد می‌کند که تا حد ممکن موجز و شکسته بنویسد و کلمات را درست صرف نکند، در درازمدت بر زبان بی‌تاثیر نخواهد ماند و اثراتی منفی بر آن باقی خواهد گذاشت. من در زبان آلمانی مواردی از این تاثیر منفی را می‌شناسم، دوستان حتما در ایران هم مواردی مشابه را می‌شناسند.

اعتیاد به اس ام اس و غرقه‌شدن در موبایل به خاطر تبادلات اس ام اسی، انحراف تمرکزبر محیط اطراف و همچنین بیماری‌ها و عفونت‌های مفصلی یا محدودشدن قدرت بصری انسان به دلیل اس ام اس نویسی و اس ام اس خوانی مستمر هم از جنبه‌های منفی کاربرد کنترل‌نشده این گونه رسانه‌ها هستند. سال گذشته کسی مثل برلسکونی مجبور شد به خاطر اس ام اس نویسی زیاد و ضربه‌ای که از این بابت به انگشتانش وارد شده بود زیر تیغ جراحی برود.

۱۰سال دیگر شاید اس ام اس هم نقشی جنبی مانند فاکس در زندگی امروزی پیدا کرده باشد و گزینه‌های دیگری کاملا بازار را قرق کرده باشند، ولی آیا در آن زمان هم قطع و وصل این گزینه‌ها در ایران امری محتمل خواهد بود و تابعی از پسند و مصلحت‌های کوته‌بینانه زمامداران؟

در باره خوب و بد استفاده از تلفن همراه که اس ام اس هم بخشی از آن است در اینجا به طول کامل نوشته‌ام.

و در بخشی از این لینک هم در باره نقش آن در دهه اول سده جاری.