فرانسه، ما و انرژی اتمی

سلسله‌ حوادث دو هفته‌ی اخیر در نیروگاه اتمی تریکاستین فرانسه که به آلودگی دو جریان آبی نزدیک به این نیروگاه به اورانیوم و نیز بالارفتن میزان مواد رادیو آکتیو در بدن شماری از کارکنان آن منجر شده، گرچه بیشتر از خود این کشور در خارج توجه و حساسیت برانگیخته است، ولی به نظر می‌آید که در درازمدت جامعه‌ی فرانسه نیز نمی‌تواند همچنان بی‌خیال از کنار این حوادث عبور کند و در این توهم باشد که انرژی اتمی سالم و بی‌خطر است. اکثریت مردم فرانسه و نیز احزاب سیاسی، از محافظه‌کار تا کمونیست، تا کنون دلشان خوش بوده که به کمک این انرژی که از ۵۹ نیروگاه به دست می‌آید، هم تا حدود زیادی از واردات گاز و نفت بی‌نیاز هستند، هم مازاد برقشان را به کشورهای همسایه می‌فروشند و هم تکنولوژی اتمی‌اش‌اشان را به سایر نقاط جهان صادر می‌کنند و هم از این رهگذر فرصت‌های شغلی قابل اعتنایی را حفظ و ایجاد می‌کنند.

جالب این که حادثه‌ی نسبتاً مهمی مانند نشت اوانیوم به جریان‌های آبی نزدیک به نیروگاه تریکاستین را مقامات اتمی فرانسه به عنوان حادثه‌ای درجه یک رده‌بندی کرده‌اند (حوادث اتمی به لحاظ شدت ، خطر و دامنه‌ تاثیر بین صفر تا ۷ رده‌بندی می‌شوند)، و خوب، طبق گفته‌ی خود مقام‌های یادشده، در سال ۲۰۰۷ مجموعاً ۸۶ مورد از چنین حوادثی در نیروگاه‌های فرانسه اتقاق افتاده‌اند بدون آن که افکار عمومی چندان اطلاعی یابد و یا به آن واکنشی نشان دهد. این در حالی است که در آلمان در مقام مقایسه، شمار حوادث‌ مشابه یک دهم فرانسه بوده، ولی افکار عمومی و رسانه‌ها آنها را جدی گرفته‌اند. بی‌سبب نیست که به رغم مسائل مربوط به گران‌شدن انرژی‌های فسیلی و با وجود لابی‌گری تبلیغاتی صاحبان صنایع اتمی و احزاب نزدیک به آنها، هنوز هم اکثریت مردم آلمان تصمیم دولت سوسیال دمکرات- سبز قبلی در سال ۲۰۰۲ به خاموش کردن نیروگاه‌های اتمی آلمان تا سال ۲۰۲۱ را درست می‌داند.

این در حالی است که بنا به یک نظرسنجی تازه روزنامه‌ی لوموند که هفته‌ی پیش انتشار یافت، ۶۷ درصد مردم فرانسه همچنان خواهان استفاده از انرژی اتمی و گسترش این رشته هستند.‌‌ آنها که گرم‌شدن هوا را بزرگترین خطر پیش روی فرانسه و دنیا تلقی می‌کنند، باورشان این است که بهترین اهرم برای مبارزه با تغییرات جوی تکیه به انرژی اتمی است. قیمت پایین برق هم عامل دیگری در گرایش مثبت اکثریت مردم فرانسه به انرژی اتمی است.

انرژی اتمی: انرژی پاک!

همه‌ی عوامل بالا، به علاوه‌ی ترس از دست رفتن محل‌های کار و نیز دولتی بودن ۸۰ درصد کنسرن اتمی آروا تا کنون مانع از آن بوده که فرانسه نیز مانند شماری از کشورهای اروپایی نسبت به انرژی اتمی نگاهی محتاط‌تر پیدا کند، به گونه‌ای که در اجلاس محیط‌زیست اتحادیه‌ی اروپا برای تعیین راهکارها جهت مقابله با تغییرات جوی، سارکوزی پای خود را در یک کفش کرده بود که انرژی اتمی نیز در فهرست انرژی‌های پاک و حتی تجدید‌پذیر به حساب آید که خوب، خوشبختانه چندان موفقیتی نداشت.

در واقع شیفتگی تا کنونی به انرژی اتمی در فرانسه هم مانع آن شده که مردم این کشور به محدودیت منابع اورانیوم در جهان فکر کنند، هم نسبت به ضعف‌ها و کمبودها در ایمنی‌ نیروگاه‌ها چندان حساس نباشند، هم سرمایه‌گذاری‌ها را متوجه انرژی‌های تجدید‌پذیر نکنند، هم چندان به لزوم غیرمتمرکز‌کردن تولید انرژی نیاندیشند و هم به ویژه، مشکل بزرگ تولید انرژی هسته‌ای, یعنی لاینحل ماندن موضوع کفن و دفن زباله‌های اتمی نیروگاه‌ها برایشان اهمیت لازم را پیدا نکند.

ایمنی‌ روی کاغذ

جستجو برای محلی مناسب جهت دفن زباله‌های اتمی که تا چندین قرن تشعشاتشان ادامه می‌یابد، دستکم از ۲۰ سال پیش در فرانسه در جریان است . در این مکان باید مقدمات دفن زباله‌های اتمی در اعماق زمین فراهم شود. قرار است تا ۲۰۱۵ در مورد محل دائمی مناسب برای این کار، تصمیم نهایی را بگیرند و از سال ۲۰۲۵ انبار زباله‌ها در آنجا شروع شود. ولی اعتراض‌های مردم در برخی از محل‌هایی که احتمال ایجاد چنین انبارهای زیرزمینی در آنها بالاست فعلاً سبب شده که پارلمان فرانسه ادامه‌ی کار انبارهای روزمینی را ۱۰۰ تا ۳۰۰ سال دیگر ترجیح دهد،‌ با این امید که شاید تا آن زمان راه و شیوه‌ای پیدا شود که بتوان به طور مصنوعی تشعشع اتمی زباله‌ها را دفع و خنثی کرد.

در مورد ایمن‌کردن خود نیروگاه‌ها، البته مقام‌های اتمی فرانسه خسته نمی‌شوند از تبلیغ این که نسل جدید نیروگاه‌ها، یعنی مدل موسوم به «نیروگاه آب سبک اروپایی») (ای پی ار) ۱۰ برابر ایمن‌تر از نسل‌های قدیم است. به گفته‌ی آنها، هم ذوب هسته‌ی اصلی نیروگاه در این مدل جدید امکانش کم است ( اتفاقی که در چرنوبیل افتاد) و هم در برابر سقوط هواپیما مقاومت و ایمنی بیشتری دارد. ولی خوب، مشکل این مدل این است که هنوز بر روی کاغذ است و نمونه‌ای از آن که قرار است در فنلاند ساخته بشود، هم به لحاظ زمانی و هم به لحاظ هزینه‌ بسیار متفاوت‌تر از پیش‌بینی‌های اولیه از کار درآمده است. در خود فرانسه هم البته شروع کرده‌اند به ساختن چنین نیروگاهی که با توجه به مازاد انرژی‌یی که همین ۵۹ نیروگاه موجود تولید می‌کنند، به نظر می‌آید بیشتر به عنوان مدلی نمایشی برای صادرات است تا پاسخگویی به نیازهای انرژیایی خود فرانسه.

لیبی و عربستان و انرژی اتمی فرانسه

صرفنظر از تهدیدها و ابهامات مربوط به تداوم استفاده از تولید انرژی هسته‌ای در خود فرانسه، تلاش و تقلایی که این کشور برای صادرات این محصول به کشورهای در حال توسعه می‌کند هم عاری از نگرانی نیست. سفرهای خارجی نیکلا سارکوزی در تمامی یک سال گذشته، کم و بیش به تورهای هسته‌ای شبیه بوده اند. او چه با لیبی قذافی، چه با امارات و چه با عربستان سعودی و چین و مراکش قرادادهای متعددی برای ساخت نیروگاه هسته‌ای و صدور تکنولوژی اتمی منعقد کرده است. صرفنظر از این که این کشورها عمدتاً در مناطق بحران‌خیز واقع شده‌اند، و مرز شناور استفاده صلح‌آمیز و نظامی از تکنولوژی هسته‌ای هم کماکان می‌تواند با توجه به ماهیت این رژیم‌ها مخاطره‌انگیز باشد، ولی همه‌ی این نگرانی‌ها هم که وجود نداشته باشند، باز هم این سوال مطرح است که در این کشورهای فاقد فرهنگ و تجربه و حساسیت فنی و انسانی و بهداشتی، و نیز فاقد افکار عمومی حساس و مطبوعات آزاد، چه ضمانتی برای بهره‌برداری ایمن از این تکنولوژی وجود دارد و آیا خطرات و تهدیدهای این تکنولوژی در کشورهای یادشده ده‌ها برابر خود فرانسه نیست؟

صدالبته، این سوال‌ها صرفاً در ارتباط با فرانسه و سیاست اتمی‌اش مطرح نیستند، بلکه در پیوند با تلاش و تقلایی که جمهوری اسلامی برای دستیبابی به انرژی هسته‌ای به خرج می‌دهد نیز، به طریق اولی قابل طرح‌اند. به ویژه که در ایران نه از تکنولوژی نسبتاً پیشرفته‌تر غرب و همین ایمنی‌ها و آموزش‌های ولو معیوب آن خبری هست و نه شریک اتمی ما، یعنی روس‌ها چندان تجربه و فرهنگ و حساسیتی در بهره برداری کم‌خطرتر از انرژی هسته‌ای دارا هستند.