غیرقابل فهم!

مناسبات روسیه  و ژاپن هنوز هم کمابیش تحت تاثیر معادلات شکل‌گرفته پس از جنگ جهانی دوم است. هر دو کشور با هم اختلاف ارضی دارند و هنوز هم قراداد صلحی با هم امضا نکرده‌اند.

امروز اما در اقدامی بی‌سابقه که با داده‌های بالا کمتر سازگار به نظر می‌رسد وزرای خارجه و دفاع روسیه در توکیو برای اولین بار در تاریخ مناسبات دو کشور با همتایان ژاپنی خود در باره همکاری‌های تنگاتنگ در زمینه امنیت و مسائل دفاعی مذاکره کردند، قرار مانورهای مشترک نظامی را گذاشتند و بر اراده و اقدام مشترک در جنگ علیه تروریسم، راهزنی و حملات سایبری تاکید گذاشتند.

حجم نسبتا بالای مناسبات اقتصادی دو کشور که بر ۲۵ میلیارد دلار بالغ می‌شود البته زمینه‌ساز همکاری‌های بیشتر در زمینه های سیاسی و امنیتی هم هست. ولی هم روسیه و هم ژاپن از از این نزدیکی بی‌سابقه اهداف ژئوپلیتک دیگری را هم دنبال می‌کنند. در واقع اهمیت این اهداف آن قدر هست که هر دو کشور اسیر مسائل و مشکلات گذشته نمانده‌اند و بدون قرارداد صلح راه همکاری نزدیک با یکدیگر را در پیش گرفته‌اند.

 

برای روسیه ورای استفاده از ظرفیت‌های تکنولوژیک و اقتصادی ژاپن این هم اهمیت بسیار  دارد که تا حد ممکن این کشور به جزیی فعال از سیستم دفاع ضدموشکی گلوبال آمریکا در منطقه جنوب شرقی آسیا بدل نشود. روسیه منافع خود در این می‌بیند که  غرب و جنوب شرقی آسیا در مجموع در حیطه اختیار و اقدام کشورهای حول و حوش ان بماند و راه برای حضور آمریکا به این یا آن اندازه سد شود. هدفی که البته ژاپن شاید به همین سادگی‌ها با آن همراهی نکند.

چین هم که حضور فزاینده آمریکا در منطقه اقیانوسیه و غرب و جنوب شرقی آسیارا تهدیدی برای برآمدن خود درک و فهم می‌کند با هدف یادشده روسیه آشکار و پنهان همراه است. از همین رو، چین شاید به رغم چالش‌های روزافزونی که با ژاپن دارد نزدیکی روسیه به این کشور را بیش از آن که خطری برای خود حس کند در جهت دورنگه‌داشتن آمریکا و در راستای منافع ژئوپلتیک خود بیابد و لذا ا ز آن ناخشنود نشود.

برای ژاپن هم که اینک با سه کشور منطقه (چین و کره جنوبی و کره شمالی) چالش‌های اساسی روزافزون دارد مهم است که روسیه را در نه در اتحاد و همراهی با این قدرت‌ها که حداکثر در موضعی خنثی بیابد. حضور قوی در بازار اقتصاد و انرژی روسیه  هم چیزی نیست که برای ژاپن کم اهیت باشد. توکیو این امیدواری را هم دارد که تعمیق و گسترش مناسبات اقتصادی و دفاعی و امنیتی نهایتا موضوع مالکیت جزایر کوریل که در تصرف روسیه است را نیز حل کند و راه‌حلی برای بازگرداندن این جزایر به ژاپن به دست آید.

در یک کلام، توافقات بی‌سابقه امروز روسیه و ژاپن بار دیگر نشان داد که در مناسبات متحول کشورها منافع امنیتی و اقتصادی و اهداف ژئوپلیتک است که حرف اول را می‌زند، نه شعارهای آرمانی و ایدئولوژیک و مناسبات سیاه و تیره گذشته. این که دو کشور در حال آتش‌بس باشند و قرارداد صلحی بین آنها امضا نشده باشد و با این وجود مذاکرات و توافقاتی در سطح امروز را رغم بزنند با معادلات و آموزه‌های «ارزشی» و ایدئولوژیک غیرقابل فهم است.

به نظر نمی‌رسد که تحول امروز در توکیو برای تهران و مناسباتش با غرب هم بدون آموزه باشد، به شرطی که  گوش‌ها و چشم‌ها برای تجربه‌گرفتن باز باشد.